Dragačevski “Sabor trubača u Guči” kao i brojne manifestacije u Srbiji na kojima limeni duvački orkestri po pravilu podižu raspoloženje u publici i ovog leta su trubu i trubače dovele u žižu interesovanja. To je razlog da se setimo kako su truba, ali i ostali instrumenti “bleh muzike”, dospeli na muzičku scenu Srbije.
Valja reći da su u tome značajnu ulogu odigrali Česi. Prvi među njima bio je Josif Šlezinger, češki Jevrejin rođen u Somboru koga je Jevrem Obrenović 1829. godine angažovao kao učitelja muzike i kapelnika orkestra u Šapcu. Dve godine kasnije je knjaz Miloš Obrenović preuzeo orkestar i nazvao ga “Knjaževsko-serbskom bandom” da zameni do tada dvorske svirače “Mustafu i njegovu družinu”. Pošto je knjaz insistirao da muzičari budu isključivo sa ovih prostora, pred Šlezingerom je bila gotovo nemoguća misija da četrdesetak mladih vojnika prvo nauči da sviraju, između ostalih, limene duvačke instrumente a potom i da ih obuči orkestarskom muziciranju. Njemu je to, ipak, polazilo za rukom tako da se angažuju i drugi kapelnici, po pravilu, Česi. Posle Šlezingerovog penzionisanja 1864. godine dužnost kapelnika preuzeo je njegov dotadašnji pomoćnik Franc Njemeček. Njega je 1868. nasledio Karel (Dragutin) Čižek, potom su došli František Dragutin Pokorni, pomoćnik kapelnika orkestra kraljeve garde bio je Franja Sedlaček… Kapelnik vojnih orkestara u Valjevu i Nišu bio je Jan (Jovan) Urban, dok je u Kragujevcu isti posao radio Josif Brodil.
Pomenuti, kao i mnogi drugi Česi muzičari, od dolaska u Srbiju do kraja Pravog svetskog rata obučili su stotine vojnika da sviraju limene duvačke instrumente. Po povratku u rodna mesta, oni su umesto marševa, koračnica i svečanih pesama počeli da sviraju melodije narodnih pesama iz zavičaja.
Na prvi pogled deluje nelogično, ističu muzikolozi, ali limeni duvački instrumenti su se i po tehničkim mogućnostima i po emocijama koje izazivaju pokazali gotovo idealni i za šumadijska kola i za melodije istočne Srbije koje su pod uticajem vlaškog melosa ali i za orijentalne čočeke koji se sviraju na jugu Srbije.
S obzirom na to da se ono što su svirali ad hoc formirani i često nepotpuni trubački orkestri dopadalo okupljenim na vašarima i veseljima truba i ostali limeni instrumenti privlačili su pažnju i mladih koji su počeli da uče da sviraju. Najčešće, “na uvo” to jest koristeći iskljućivo sluh. Bleh muzika je u nekim delovima Srbije postala toliko omiljena da su trubu, bez obzira na to što se na ovim prostorima pojavila u devetnaestom veku, počeli da smatraju narodnim instrumentom. To je bio povod da se početkom šezdesetih godina dvadesetog veka u srpskoj varošici Guča održi prvi festival trubačkih orkestara kao manifestacija izvornog narodnog stvaralaštva.
Tokom šest decenija održavanja te smotre bivalo je sve očiglednije da melodije obojene orijentom preuzimaju prevagu nad kolima centralne i istočne Srbije jer su, posebno mladi, mogli uz južnjačke zvuke trubačkih orkestara neobuzdano da igraju i pevaju. Popularnosti tog žanra nesumnjivo su doprineli muzika iz filmova Emira Kusturice, melodije Gorana Bregovića i njegovog “Orkestra za svadbe i sahrane”, kao neki od laureata Guče, poput Bobana Markovića iz Prekodlca kod Vladičinog Hana. Njegov i Bregovićev orkestar već godinama uspešno nastupaju širom Evrope izvodeći takozvanu “world music”.
Osim brojnih fanova balkanskog melosa i neki trubački orkestri u Evropi počeli su da ga koriste u svojim kompozicijama. Među njima ima i Čeha. Reč je o duvačkom orkestru “HarMálek”. Iza neobičnog naziva (izvedenica od nadimaka lidera orkestra Petra Harmačeka i Jakuba Mašeka) krije se jedanaest muzičara sa akademskom diplomom koji su se okupili 2016. godine. Oni kažu da nemaju ništa protiv polki i valcera koje sviraju duvački orkestru u Češkoj ali su, ipak, poželeli da naprave iskorak i svoju muziku obogate, između ostalog, folklornim melodijama Balkana punim ritma i nabijenih emocijama. Nastupali su u Guči 2021. godine, na poznatom “Siget” festivalu u Budimpešti a svirkom su digli raspoloženje i publici u Češkom selu u okviru festivala “Češki Banat 2022. godine”.
Po rečima Harmačeka oni žele da se zabave kad komponuju ali i da publiku podstaknu da zaigra i bar na trenutak zaboravi na probleme. U tome u potpunosti uspevaju kad zasviraju pesmu “Bělehrad” za koju su snimili spot u glavnom gradu Srbije, meodiju Bobana Markovića “Divoký kůň”, “Rychlá”…
Autor: Karlo Kubiček